از سمیر ابراهیم، اولا محفوظ و مایکل سایفرت
تعداد الاغ‌ها در سراسر جهان ۵۰ میلیون تخمین زده می‌شود که بیشتر آنها در کشورهای فقیرتر جهان زندگی می‌کنند. طبق تحقیقات جدید، الاغ‌های اهلی امروزی از الاغ‌های وحشی آفریقایی که حدود ۷۲۰۰ سال پیش در کوه‌های خشک شمال شرقی آفریقا (مصر، سودان، اتیوپی، اریتره) اهلی شدند، مشتق شده‌اند. با این حال، داده‌های مربوط به این موضوع محدود است، بنابراین برخی از محققان فرض می‌کنند که الاغ‌های اهلی ممکن است در بین‌النهرین، در منطقه رودخانه‌های دجله و فرات، جایی که گاو، گوسفند و بز نیز برای اولین بار اهلی شدند، تکامل یافته باشند. برای مردم نوسنگی، الاغ‌ها حیوانات باربر مهمی بودند که به دلیل انعطاف پذیری‌شان در اولین روابط تجاری مورد استفاده قرار می‌گرفتند. الاغ‌ها در بسیاری از فرهنگ‌ها، از جمله تمدن‌های باستانی بین‌النهرین و مصر، و همچنین برخی از فرهنگ‌های آفریقایی و آسیایی، بسیار مورد احترام هستند. آنها نقش بسیار ویژه‌ای برای مردم کرد در عراق ایفا می‌کنند.
الاغ، همراه خاموش زندگی روزمره و مقاومت کردها
کردها در شمال عراق ضرب المثلی دارند که ریشه عمیقی در تخیل جمعی آنها دارد: “ما هیچ دوستی جز کوه‌ها نداریم.” نام‌های زیادی از مبارزات مختلف آزادی‌خواهانه مردم کرد به ارث رسیده است، اما یک قهرمان ناشناس باقی مانده است، در سایه ایستاده است – بی سر و صدا نقش خود را بدون لاف زدن انجام می‌دهد: این الاغ است – این موجود فروتن که “رویاهای انقلاب و غم‌های آن” را از میان کوه‌ها بر پشت خود حمل کرد.
برای کردها، الاغ نمادی از حماقت نیست، همانطور که در برخی فرهنگ‌ها رایج است، بلکه نشانه‌ای از سادگی، صبر و وفاداری است. بسیاری از روستاییان آن را همراهی غیرقابل جایگزین و برابر با انسان‌ها می‌دانند. در ارتفاعات کوه‌های کردستان، الاغ وقتی همه راه‌ها مسدود بود، راه را می‌دانست. سلاح، آذوقه و غذا را به مواضع مبارزان آزادی – در شرایطی که تقریباً غیرقابل تحمل بود – حمل می‌کرد. الاغ با صبر و شکیبایی از سرما و گرسنگی جان سالم به در برد. به نقشه نیاز نداشت – قطب‌نما در سمهایش قرار داشت. از آنجا که هیچ صدایی تولید نمی‌کرد، برای ماموریت‌های مخفی ایده‌آل بود. بی‌صدا حرکت می‌کرد، انگار می‌دانست که یک صدا، می‌تواند به قیمت جان انسان‌ها تمام شود – بنابراین سکوت را انتخابکرد.
مجسمه الاغ در کردستان
با وجود همه این دستاوردها، الاغ همچنان یک چهره فراموش شده باقی مانده است. با این حال، در شهر سلیمانیه، مرکز آموزش و فرهنگ در کردستان عراق، یک مجسمه الاغ برنزی در بازار وجود دارد. این مجسمه سر، شانه‌ها و بخشی از سینه الاغی را با کت و شلوار، پیراهن و کراوات به تصویر می‌کشد. مجسمه الاغ نماد یک حزب سیاسی به نام «حزب الاغ» است که در سال ۲۰۰۵ تأسیس شد. این یک واکنش طنزآمیز به فساد سیاسی و کنار گذاشتن اصول دموکراتیک است و الاغ را به عنوان نمادی از صداقت و صبر انتخاب کرده است. همانطور که عمر کالول، بنیانگذار حزب، گفت: «چرا باید از الاغ شرمنده باشیم؟ این حیوان خوش‌اخلاق است، در صلح زندگی می‌کند، نمی‌کشد، خیانت نمی‌کند، دزدی نمی‌کند… آیا لیاقت ندارد که نماد ما باشد؟»
الاغ، که در تمدن‌های باستانی بین‌النهرین از قبل یک حیوان حمل و نقل بود، هنوز هم در پایان قرن نوزدهم نقش مهمی در ساخت خانه در شهر قدیمی بغداد ایفا می‌کرد: سمیر ابراهیم، عضو تحریریه، گزارش می‌دهد: «خیابان‌های باریک برای ماشین‌های بزرگ غیرقابل دسترس بودند. بنابراین، الاغ به یک مهندس حمل و نقل تبدیل شد – بدون آن، هیچ آجری نمی‌رسید و هیچ سقفی ساخته نمی‌شد.»
برداشت از الاغ‌ها در اروپای مرکزی
برداشت از الاغ‌ها در اروپای مرکزی کاملاً متفاوت است: در آنجا، مردم با کلمه‌ی رکیک «الاغ» مورد توهین قرار می‌گیرند. این یک سنت طولانی دارد: «الاغ» به عنوان اصطلاحی برای یک فرد احمق، و بنابراین به عنوان یک توهین، می‌تواند از کمدی‌های رومی ترنس و پلاوتوس و همچنین در قدیمی‌ترین متون ادبی به زبان آلمانی یافت شود.
ضرب‌المثل‌ها و گفته‌های مشابه نیز به تعداد زیاد در زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و سایر زبان‌ها وجود دارد – به عنوان مثال، «الاغ‌های زیادی روی دو پا هستند.» «آموزش چیزی به یک فرد احمق به همان اندازه آموزش خواندن به یک الاغ بی معنی است.» در تمام زبان‌ها، به یک فرد آموزش ناپذیر و لجباز «لجباز مانند الاغ» گفته می‌شود.
با این حال، چیزی که فراموش شده است این است که در قرون وسطی، مجازات «سوار شدن بر الاغ در مسیر اشتباه» رایج بود. به عنوان قانون عرفی در یکی از شهرهای فرانسه، این قانون تدوین شده بود: «شوهرانی که به خود اجازه می‌دهند توسط همسرانشان کتک بخورند، مجبور و محکوم می‌شوند که وارونه بر الاغی سوار شوند، به طوری که صورتشان به سمت دم الاغ مذکور باشد.»[ حتی در مدارس صومعه‌های قرون وسطی، الاغ‌های چوبی وجود داشت که دانش‌آموزان باید به عنوان مجازات بر آنها سوار می‌شدند.]
الاغ‌ها در افسانه‌های حیوانات و کتاب مقدس
در قرن هجدهم، نویسنده فرانسوی ژان دو لا فونتین، که به خاطر افسانه‌های حیواناتش مشهور است، از داستان‌ها و تعصبات مربوط به حیوانات برای انتقاد غیرمستقیم از مردم به خاطر رفتارشان استفاده کرد. او همچنین چندین بار از الاغ‌ها برای این منظور استفاده کرد، به عنوان مثال در افسانه معروف “L’Âne et ses Maîtres” (“الاغ و اربابانش”). در این افسانه، الاغی شکایت می‌کند که کار خوابش را مختل می‌کند زیرا اربابش، یک کشاورز، او را قبل از طلوع آفتاب بیدار می‌کند تا محصولات باغ را به بازار بیاورد. سرنوشت به الاغ رحم می‌کند و ارباب دیگری، یک دباغ، به او می‌دهد که باید پوست حیوانات سنگین و بدبو را برایش حمل کند. الاغ دوباره شکایت می‌کند، زیرا وزن آنچه اکنون باید حمل کند بسیار سنگین‌تر از وزن “گیاهان” قبلی است. سپس او با یک زغال سوز به پایان می‌رسد، اما در آنجا نیز باید دوباره شکایت کند. لا فونتین: “همه مردم اینگونه هستند. ما هرگز از شرایط خود راضی نیستیم.” انتقاد از حیوانات، نویسنده را قادر ساخت تا از سانسوری که در واقع نویسندگان را در دوران استبداد تهدید می‌کرد، فرار کند.
تصویر منفی الاغ در فرهنگ اروپای مرکزی از این جهت تعجب‌آور است که این حیوان در متون کتاب مقدس کاملاً مثبت دیده می‌شود. در عهد عتیق، الاغ پیامبر بلعام، با وجود کتک خوردن مداوم اربابش، از او عاقل‌تر است و جان او را نجات می‌دهد (اعداد ۲۲:۲۱ به بعد). در عهد جدید، گفته می‌شود که الاغی در بدو تولد عیسی حضور داشته و عیسی را در نوزادی و مادرش را در پرواز به مصر حمل کرده است. گفته می‌شود که عیسی در آغاز هفته مصلوب شدن و رستاخیزش، پیروزمندانه سوار بر الاغ به اورشلیم رفته است. بنابراین، الاغ نقش مهمی در ایمان مسیحی دارد و در الهیات به عنوان حیوان صلح تعبیر می‌شود.
الاغ در اسلام – در قرآن و سنت
در اسلام، الاغ در متون مختلف قرآن و سنت نبوی (سنت) ذکر شده است. منابع اسلامی با الاغ به عنوان یک حیوان اهلی که توسط خدا آفریده شده است، بدون تحقیر یا تمسخر آن رفتار می‌کنند.
در چندین جای قرآن از الاغ نام برده شده است، از جمله: «مَثَل کسانی که تورات به آنها داده شد، اما در حمل آن کوتاهی کردند، مانند الاغی است که کتاب‌هایی را حمل می‌کند.» (سوره جمعه (62:5)) در این آیه، الاغ به عنوان مَثَلی برای افرادی که دانش دارند (در این مورد، تورات) اما نمی‌توانند آن را بفهمند یا به کار ببرند، عمل می‌کند. این مقایسه به معنای تحقیر حیوان نیست، بلکه برای روشن کردن نکته است. زیرا هیچ کسانتظار ندارد که الاغ بتواند بخواند.
«گام‌هایت را معتدل بردار و صدایت را پایین بیاور، زیرا زننده‌ترین صداها واقعاً صدای الاغ‌ها است.» (لقمان (٣١:١٣)) این توصیه از نصیحت‌های لقمان، مرد خردمندی که در قرآن از او یاد شده، به پسرش گرفته شده است. او به اعتدال و عدم مزاحمت دیگران با رفتار بلند توصیه می‌کند. در اینجا نیز، انتقاد متوجه خود حیوان نیست، بلکه متوجه رفتار نامناسب افرادی است که صدای خود را به گونه‌ای مغایر با شأن خود بلند می‌کنند.
طبق روایات، حضرت محمد (ص) از الاغ به عنوان وسیله‌ای ساده برای حمل و نقل استفاده می‌کرد. با وجود جایگاه والای خود، هیچ چیز شرم‌آوری در این کار نمی‌دید. روایت شده است که الاغ او «یعفور» نام داشت. این می‌تواند به معنای «آهو نر» یا «سبک و سریع در حرکت» باشد. علاوه بر این، پیامبر (ص) رفتار ملایم و دلسوزانه با حیوانات را تشویق می‌کرد. او کتک زدن یا فشار بیش از حد بر آنها را ممنوع کرد و این امر در مورد الاغ‌ها نیز صدق می‌کند.
سنت‌های عامیانه عرب
در منابع مذهبی اصلی، الاغ هرگز به عنوان نمادی از حماقت یا تمسخر به تصویر کشیده نشده است. برعکس، نقش روشن و مفیدی در زندگی روزمره داشته است. تنها در ادبیات عامیانه بعدی، در ابتدا شفاهی، در داستان‌ها و ضرب‌المثل‌ها، الاغ با ویژگی‌هایی مانند سرسختی یا سادگی مرتبط شد، که البته هیچ ریشه‌ای در قرآن یا سنت ندارند.
جُها (به عربی: جُها) یک شخصیت عامیانه معروف و طنزپرداز است که در میراث فرهنگی عربی-اسلامی شناخته شده است. داستان‌ها، جوک‌ها و حکایات او اغلب برای انتقال خرد پنهان یا انتقاد اجتماعی استفاده می‌شود. گفته می‌شود قدیمی‌ترین سنت‌ها در مورد او به قرن هشتم میلادی بر می‌گردد. جُها به ویژه به خاطر داستان‌هایخنده‌دارش در مورد الاغش مشهور شد. الاغ هدف تمسخر نبود، بلکه به عنوان یک عنصر طنز برای بازتاب رفتار انسان عمل می‌کرد. با این حال، به دلیل ظاهر مکرر آن در موقعیت‌های طنز، تصویر الاغ به عنوان یک حیوان “ساده” یا “دست و پا چلفتی” در سنت عامیانه رواج یافته است.
تحقیقات ما نشان می‌دهد که الاغ در فرهنگ‌های باستانی، حتی در متون مقدس، مورد احترام و تکریم بوده است، زیرا یک حیوان مزرعه بسیار مهم بوده است. در فرهنگ عامه، «سوء استفاده» از الاغ برای توهین و به معنای استعاری، برای انتقاد از مردم، از آن زمان به بعد رواج پیدا می‌کند. تا به امروز، الاغ در میان کردهای شمال عراق مورد پرستش قهرمانانه قرار گرفته است.
tun25061709